Dim ond darn byr o brysurdeb canol tref Pen-y-bont ar Ogwr, mae Newcastle yn opsiwn ardderchog i'r rhai sy'n edrych i arafu'r cyflymder a threulio peth amser yn ymchwilio i hanes cyfoethog ac amrywiol yr ardal.
Yn ogystal â'r rhyfeddod pensaernïol canoloesol diweddar, sef Tŷ Sant Ioan, byddwch hefyd yn darganfod adfeilion hynafol ond cadarn castell Castellnewydd ac Eglwys Sant Illtud, sy'n adeilad rhestredig Gradd II*, a adeiladwyd yn y 14eg ganrif ond sydd hefyd yn cynnig cipolwg ar gyffyrddiadau Fictoraidd a Gothig.
Archwilio hanes a dirgelwch yn Nhŷ Sant Ioan
Yn ddiogel o'r diwedd yng ngofal Ymddiriedolaeth Sant Ioan dros ddeng mlynedd ers iddynt gyhoeddi eu cais cyntaf uchelgeisiol i achub yr eiddo hanesyddol rhag cael ei werthu, ni fu erioed amser gwell i archwilio hanes Cymru yn Nhŷ Sant Ioan.
Yn adeilad rhestredig Gradd II* gwarchodedig bellach, mae Tŷ Sant Ioan yn enghraifft eithriadol dda o dŷ o ddechrau'r 16eg ganrif - credir hefyd mai dyma'r adeilad hynaf y gellir byw ynddo yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr. Ychwanegwyd estyniadau yn ystod y ddeunawfed a'r bedwaredd ganrif ar bymtheg ond mae pob un o'r rhain ond un wedi'u dileu bellach, gan adael enghraifft ragorol o annedd ddomestig ganoloesol hwyr.
Mae union hanes y tŷ yn parhau i fod yn ansicr ac nid yw llawer o ddirgelion a chwestiynau wedi'u hateb eto - a yw'r cerfiadau yn y cyntedd yn gysylltiedig â Marchogion Sant Ioan? Pam fod cloch hynafol wedi'i chuddio o dan y llawr ac a yw hyn yn awgrymu bod pererinion unwaith yn gorffwys yma ar eu ffordd i Eglwys Gadeiriol Tyddewi?
Mae'r tŷ ar agor rhwng 11am a 3pm ar y dydd Sadwrn olaf a'r ail ddydd Sul o bob mis. Edrychwch ar y dudalen Facebook am fwy o wybodaeth.
Crwydro adfeilion gwydn Castell Castellnewydd
Yn llai adnabyddus efallai na Choety ac Ogwr gerllaw, mae Castellnewydd yn cwblhau triawd o gestyll a adeiladwyd i ddiogelu'r croesfannau afon pwysig a oedd yn caniatáu mynediad i Forgannwg yn ystod goresgyniad y Normaniaid yng Nghymru.
Credir iddo gael ei adeiladu'n wreiddiol yn 1106 gan William de Londres (un o ddeuddeg marchog chwedlonol Morgannwg), a chryfhawyd y castell ryw dro yn ystod yr 1180au. Mae'r adfeilion sy'n ganlyniad i hyn yn enghraifft wych o waith cerrig ac adeiladwaith uwchraddol - mae'r drws Normanaidd yn dal i sefyll yn falch er iddo gael ei adeiladu dros 800 mlynedd yn ôl!
Mae mynediad am ddim drwy gydol y flwyddyn i'r adfeilion, ond byddwch yn ymwybodol bod cyfres o stepiau rhwng y ddwy brif lefel yn cyfyngu ar fynediad llawn ar gyfer pramiau a defnyddwyr cadair olwyn.
Mae mwy o wybodaeth ar gael yma.
Cyfle i ddarganfod 900 mlynedd o addoli yn Eglwys Sant Illtud
Yn sefyll yn falch ar ben bryn Castellnewydd mae Eglwys Sant Illtud, adeilad rhestredig Gradd II* gyda hanes diddorol. Wedi'i hadeiladu'n wreiddiol ar ddechrau'r 14eg ganrif, gellir gweld addurniadau Fictoraidd yn amlwg yng nghorff a changell yr eglwys, a gafodd eu hailadeiladu yn y 19eg ganrif pan ychwanegwyd y festri a'r eil at yr ochr ogleddol.
Edrychwch yn fanwl ar y tŵr gorllewinol o'r 16eg ganrif, fodd bynnag, ac yn fuan iawn fe welwch chi gargoeliau a manylion eraill sy'n fwy nodweddiadol o bensaernïaeth Gothig.
Credir bod pobl wedi addoli ar y safle hwn ers bron i 900 o flynyddoedd - yr offeiriad cyntaf a gofnodwyd oedd y Tad Gilbert mor bell yn ôl ag 1153. Ceir mynediad i'r fynwent drwy borth ar ffurf giât a gyfrannwyd gan Samuel Llewellyn o Goed Parc yn 1910.
Edrychwch ar y dudalen Facebook am fwy o wybodaeth.
