Gan fod yr Wythnos Adrodd Straeon Genedlaethol yn cael ei dathlu ym mis Chwefror, dyma amser perffaith i fanteisio ar glytwaith cyfoethog Sir Pen-y-bont ar Ogwr o lên gwerin a chwedlau sydd wedi cael eu trosglwyddo o genhedlaeth i genhedlaeth. O straeon dirgel y gorffennol i straeon serch trasig, mae gan y rhanbarth gyfoeth o lên gwerin cyfareddol sy'n parhau i swyno ac ennyn chwilfrydedd pobl leol ac ymwelwyr ...
Y Ferch o Gefn Ydfa
Mae ein llwybr adrodd straeon yn dechrau gyda stori garu, sydd wedi'i lleoli ym mhentref hanesyddol Llangynwyd ac yn dyddio'n ôl i'r 18fed ganrif. Fe syrthiodd Ann Thomas, merch i dirfeddiannwr cyfoethog ar Stad Cefn Ydfa, mewn cariad â'r töwr a'r bardd lleol Wil Hopcyn, ond oherwydd eu cefndiroedd gwahanol gwrthododd tad Ann i Ann briodi ei gwir gariad, ac yn hytrach fe'i cadwodd dan glo i'w gwahardd rhag ei weld. Wedyn byddai'r cariadon ifanc yn ysgrifennu llythyrau cyfrinachol at ei gilydd gyda help gwas Ann, gan eu gadael yng ngheudod coeden dderwen ar y stad.
Pan ddarganfuwyd bod y llythyrau serch yma'n cael eu cyfnewid, cymerwyd deunyddiau ysgrifennu Ann oddi arni, ond parhaodd i gadw cysylltiad â'i gwir gariad drwy dynnu dail oddi ar y coed y tu allan i'w ffenestr ac ysgrifennu arnyn nhw gyda'i gwaed ei hun.
Gorfododd tad Ann ei ferch i briodi rhywun arall - Anthony Maddocks, ond oherwydd hiraeth mawr Ann am Wil, aeth yn ddifrifol wael. Ar ei gwely angau, gwnaeth gais olaf i gael ei haduno â'i chariad am un tro olaf, ac aeth Wil yn ffyddlon at ei hochr, lle bu farw yn ei freichiau.
Os byddwch yn ymweld â Llangynwyd, y tu allan i dafarn a bwyty The Old House 1147 fe welwch chi groes goffa wedi'i chysegru i Wil ac Ann, ac yn yr eglwys leol, Sant Cynwyd, y rhoddwyd Ann Maddocks i orffwys.
Y dref sydd wedi'i chuddio o dan y tywod
Nesaf ar ein siwrnai o chwedlau mae Gwarchodfa Natur Genedlaethol Cynffig, Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig oherwydd ei ecosystem unigryw o dwyni a gwlybdiroedd, sy'n darparu cynefinoedd i gannoedd o rywogaethau o blanhigion ac anifeiliaid. Er bod y tir heddiw yn llecyn diarffordd sy'n cael ei fwynhau gan gerddwyr a phobl sy'n hoff o fyd natur, dywedir bod yr ardal wedi bod yn dref ganoloesol ffyniannus ar un adeg, gyda'r Llychlynwyr yn ymosod arni'n rheolaidd oherwydd ei llewyrch.
Mae hanes yn tynnu sylw at y rheswm mwyaf ymarferol efallai dros pam fu i'r dref ddod yn rhannau helaeth o dwyni tywod a gwlybdiroedd fel y gwelwn ni heddiw, sef bod stormydd enfawr wedi dod â mwy a mwy o dywod i mewn dros nifer o flynyddoedd, gyda phobl y dref yn symud i mewn tua'r tir yn y diwedd, cyn i'r dirwedd dywodlyd hawlio'r ardal. Fodd bynnag, mae stori chwedlonol fwy lliwgar, fel y crybwyllwyd yn llyfr Graham LoveLuck-Edwards, Legends & Folklore of Bridgend County & The Vale, yn mynd â ni yn ôl i Gynffig tua'r 14eg ganrif, gyda bachgen gwerinol lleol yn ymweld â Hen Farchog, yn gofyn iddo fenthyca ei wisg gyfoethog iddo er mwyn iddo hudo merch yr iarll mawr.
Cynghorodd yr Hen Farchog yn erbyn y strategaeth dwyllodrus ac, yn ei dymer, lladdodd y bachgen ef, cyn helpu ei hun i ffortiwn yr Hen Farchog a chymryd arno mai ei gyfoeth ef oedd hwn. Aeth y bachgen ymlaen i greu argraff ar ferch yr iarll gyda'i nwyddau cyfoethog, a chynhaliwyd eu priodas yn Eglwys Sant Iago yng Nghynffig. Yn ystod dathliadau'r briodas, galwodd llais oddi fry 'Fe ddaw dydd dial i mi!', gydag ysbryd yr Hen Farchog yn melltithio'r dref gyda digwyddiad dychrynllyd i ddod gyda'r nawfed genhedlaeth. Pan anwyd plentyn yn fuan wedyn, gan ei wneud y nawfed genhedlaeth yn nhref Cynffig, daeth y llais eto gyda 'Fe ddaw dydd dial i mi!'. Gyda hyn, daeth ton lanwol enfawr dros y dref - gan adael wal o dywod yn cau'r llyn i mewn gyda'r adeiladau'n gorwedd oddi tano.
Os byddwch yn ymweld â'r ardal heddiw, y cyfan sy'n weddill o hen dref Cynffig yw Tŵr y Castell, sydd prin i'w weld drwy'r isdyfiant ger y warchodfa natur eang.
Straeon hudolus Between the Trees
Nawr rydym yn ymweld â Choed Candleston ym Merthyr Mawr, lleoliad hudolus lle mae digwyddiadau a gwyliau unigryw yn cael eu cynnal. Un ŵyl o'r fath yw Between the Trees - dathliad hudolus o fyd natur, cerddoriaeth a gwyddoniaeth. Bydd yr ŵyl sy'n addas i deuluoedd sy'n canolbwyntio ar ailgysylltu pobl â'u hamgylchedd naturiol yn cael ei chynnal eleni rhwng 22 a 25 Awst.
Gall ymwelwyr â Gŵyl Between the Trees ymgolli mewn straeon hudolus drwy ddawns, gair llafar, cerddoriaeth a gweithdai coetir - a'r cyfan yn cadw hud adrodd straeon yn fyw. Gyda llu o awduron, beirdd, siaradwyr a pherfformwyr - mae digon o gyfle i ymgolli yn llonyddwch y goedwig, gan fwynhau'r ddihangfa orau un! Darganfyddwch fwy a chael gwybodaeth am docynnau yma.
Straeon y gorffennol yn Nhŷ Sant Ioan
Dafliad carreg o Ganol Tref Pen-y-bont ar Ogwr, mae ein llwybr yn mynd â ni i fyny Bryn Newcastle i Dŷ Sant Ioan hanesyddol, un o anheddau hynaf Pen-y-bont ar Ogwr sy'n dyddio'n ôl i'r 16eg ganrif. Mae gorffennol dirgel yr adeilad yn gyforiog o straeon, gyda'i waliau'n llawn sibrydion am y 500 mlynedd diwethaf!
Cynhelir dyddiau agored yn fisol lle gallwch chi fwynhau taith dywys sy'n ymchwilio i'r straeon a'r llên gwerin sy'n gysylltiedig â'r adeilad rhestredig Gradd II*, gan fwynhau arteffactau hynafol a nodweddion pensaernïol sy'n eich cludo chi'n ôl mewn amser!
Cyrchfan yn gyforiog o straeon...
Mae hud adrodd straeon yn parhau i fod yn rhan annatod o dreftadaeth Sir Pen-y-bont ar Ogwr, gyda llawer o straeon a chwedlau diddiwedd i'w darganfod! Wnaeth yBrenin Arthur ymladd ar y mynyddoedd ger Pen-y-bont ar Ogwr? Ydi Cefn Cribwr wedi cael ei enw gan 'Cribwr Y Cawr'? Mae cymaint o chwedlau diddorol i danio'r dychymyg! Cynlluniwch eich ymweliad i ddatgelu hanesion cudd ac archwilio'r chwedlau cyfareddol sydd wedi'u plethu â thirweddau hardd Sir Pen-y-bont ar Ogwr...
